De afgelopen dagen heb ik geschreven aan een artikel over ‘het sociaal contract’ en daarvoor ben ik diep gedoken in het begrip ‘soevereiniteit’. Als je dat eenmaal begrijpt, gaat er een wereld voor je open!

‘Soeverein’ komt etymologisch van ‘super’, wat ‘over’ betekent. Het is synoniem voor ‘superieur’. In het sociaal contract wordt aangenomen dat er een verticale machtsverhouding zou bestaan tussen de superieure soeverein (vorst of staat) en het inferieure, onderdanige volk. Zo noemen ‘verlichte’ denkers als Hobbes en Rousseau het letterlijk.

Ik merkte dat ik het niet begreep. Waarom moet die verhouding er zijn? Waarom moet er zo nodig een hogere macht zijn die anderen mag dwingen onder dreiging van geweld? Waarom is er überhaupt een staat nodig met zo’n geweldsmonopolie?

En toen zag ik die kakelende kleuterklas van een parlement voorbij komen. Ineens zag ik het. Het gaat op deze aarde voor sommigen om superieur te zijn. Zich ‘hoger’ te wanen. Zich ‘beter’ te voelen dan anderen. Het overgrote deel van de mensen denkt dan ook bovengemiddeld intelligent te zijn…

Sommigen doen dit via huidskleur. Dat je huidskleur of je afkomst, je ras jou superieur zou maken. En anderen als vanzelf inferieur. Anderen doen het op morele gronden, omdat ze zogezegd betere denkbeelden erop na zouden houden. Of via hun intellect, door met interessante termen (vooral Latijn!) en namen te gaan strooien om de ander naar beneden te drukken.

Het denken in hoger en lager, daar zit het probleem. En het zit overal. In het onderwijs wordt dit eindelijk een beetje ter discussie gesteld. Maar dan nog bevinden vele mensen zich op een positie van autoriteit, bijvoorbeeld in de bureaucratie, waar zij op hun stoeptegel macht aan mogen ontlenen: “Ik ben geautoriseerd om u…”

Geautoriseerd door wie of wat? De soevereine koning? De soevereine staat? De aanstaande globale, soevereine superstaat? Op basis waarvan neem je dat aan? ‘De gratie Gods’? Romeinen XIII uit de Bijbel? Je huidskleur? Een papiertje genaamd ‘grondwet’? Je voorouders? Je opleiding? Je functieomschrijving? Je badge? Het ‘collectief’, ‘Wij’? De verkiezingsuitslag?

Mijn vermoeden is dat het een menselijke karaktertrek is om je beter te willen voelen. Maar meer ‘nurture’ dan ‘nature’. Van nature zijn mensen niet zo, daartoe moet men worden gevórmd.

Want als er geen superieuren of inferieuren zouden zijn, kun je geen eindeloze overheersing en onderdrukking rechtvaardigen, laat staan de wereld veroveren. Want zo ging het in de koloniale tijd ook. Elke reden om je superieur te wanen is er één.

Maar het ligt nog complexer. Vele mensen vinden het namelijk óók fijn om zich inferieur te wanen. En die vind ik nog maffer. Om de verantwoordelijkheid te ontlopen, om zich als een slaaf te mogen gedragen. “Dwing mij! Dwing anderen! Zondig wezen!” Zelfkastijding.

Inferieur en superieur gaan hand in hand. En vaak zelfs in dezelfde handen.

En nee, ik schrijf dit niet om mijzelf superieur of inferieur te wanen. Gedver.