Al een aantal maanden hebben we een stel ratten in de tuin. En terwijl onze vredelievende pogingen om ze kwijt te raken jammerlijk blijven mislukken, heb ik hun gedrag van dichtbij kunnen bestuderen.

Ratten zijn superslim, zijn niet voor de gek te houden. Het zijn heel schrandere beestjes. Ze hebben meteen door wat een val is. In het begin begon ik ze er zelfs om te waarderen.

Maar toen begon ik te zien dat het ook valse beestjes zijn. Huichelig. Parasitair. Profiteurs.

Ze gebruiken hun slimmigheid niet om voor zichzelf en anderen te zorgen. Nee, ze zetten alles op alles om ánderen voor zich te laten werken. Om te parasiteren op de creatiekracht van anderen. Zijn bereid om alles kapot te maken, zolang ze zelf maar niet iets hoeven te doen. Doodzonde.

Dit zit ook diep in de legende van het ontstaan van de volgorde van de Chinese dierenriem. Boeddha (of de keizer) nodigde alle dieren uit voor een race. Naar ieder van de dieren zou een jaar vernoemd worden, afhankelijk van hun aankomst over de finish.

De rat vertelde de kat dat het feest een dag later zou zijn. Zelf reed de rat op de rug van de os mee over de rivier, omdat hij zogezegd de os zou aanmoedigen, duwde de kat in het water die als dertiende aankwam en buiten de boot viel. En sprong vlak voor de finish vooruit en kwam als eerste aan.

De rat uit de parabel van deze eerste ‘rat race’ heeft niet eens natte voeten hoeven maken, heeft geen druppel gezweet en heeft maximaal resultaat. Ten koste van alles en iedereen.

En denk nu eens aan vele mensen die we op het schild heisen, omdat ze vanwege hun slimmigheid aan de top staan, maar als je even goed inzoomt op hun gedrag, ze eigenlijk enkel hebben geprofiteerd van anderen. Op basis van leugens. Misleiding.

Mensen zijn geneigd te denken dat anderen niet hiertoe in staat zijn. Dat alle mensen het goede willen doen en dit anderen óók toewensen. En dat is precies waar de ratten gebruik van maken. Misbruik van maken. Van de goedgelovigheid van de mensen.

We zetten dit gedrag op een voetstuk. En we staan het oogluikend toe. Juichen het zelfs toe (“Doet ie knap hè!”). Waarmee bepaalde mensen macht en geld weten te verkrijgen wat ze anders nóóit hadden kunnen bemachtigen.

En bedenk ook: het zijn vaak niet de heersers die het probleem zijn, maar de parasieten die daar omheen zwerven en zwermen. De adviseurs, de lobbyisten. Die wel hun graantje willen meepikken, maar níét de verantwoordelijkheid willen dragen. Denk aan Wormtongue uit The Lord of the Rings.

Ook daarom moeten we van de centralisatie van macht en geld af. Zodat er geen ‘shortcuts’ meer zijn voor dit soort rattengedrag en de rat race stopt. Zodat misdaad en misbruik niet meer lonen. En we de rat weer kunnen inzetten waar deze het beste tot z’n recht komt: om z’n slimmigheid nuttig en waardig in te zetten.

Meer weten over hoe het wél kan? Hoe we macht kunnen decentraliseren? Lees dan over mijn nieuwste initiatief Cocracy / Cocratie. En praat mee in de reacties, deel ervaringen!